Drie weken geleden hadden we het hier over jonge mensen die slecht in hun vel zitten. „Het is hartverscheurend om mensen op zo’n prille leeftijd te zien wegglijden in verdriet, existentiële angst, paniekaanvallen, burn-out of depressie”, schreven we toen. Amper was de inkt droog, of daar brachten Het Laatste Nieuws en VTM een nieuw onderzoek dat bevestigde wat we al wisten: één op de drie jongeren is niet gelukkig. Daarbij sprong één oorzaak meteen in het oog.
Liefst 86 procent van de jongeren zegt dat sociale media druk veroorzaken in hun leven. Een torenhoog cijfer, zeker als u weet dat haast alle jongeren aanwezig zijn op die sociale media. Vooral Instagram, een netwerk om foto’s en korte filmpjes te delen, is ontzettend populair onder scholieren. Doordat velen er een geromantiseerde versie van hun leven delen, hebben jongeren snel het gevoel dat hun bestaan veel minder ideaal is dan dat van anderen. Het ideale lichaam, de perfecte vakantie, een coole outfit, het zijn beelden die liegen en daardoor de lat onhaalbaar hoog leggen.
Facebook, de eigenaar van Instagram, verrichte zelf al onderzoek naar het effect van al die foto’s. Het resultaat is hoogst verontrustend. Vooral jonge vrouwen die onzeker zijn over hun lichaam voelen zich slecht na het zien van zo veel geïdealiseerde foto’s op Instagram. Meisjes die een negatief zelfbeeld hebben, zinken daar nog dieper in weg. Jonge gebruikers signaleren onrust, angst en depressie, sommigen verwijzen zelfs uitdrukkelijk naar Instagram als verklaring voor zelfmoordgedachten.
Andere sociale media zijn helaas niet beter. De Amerikaanse Frances Haugen, tot voor kort medewerker bij Facebook, manifesteerde zich vorige week als klokkenluider. Ze getuigde hoe Facebook perfect weet dat het platform haat zaait, foute informatie verspreidt en politieke onrust veroorzaakt, maar het bedrijf zwijgt daarover
Het ideale lichaam, de perfecte vakantie, het zijn beelden die liegen en de lat onhaalbaar hoog leggen
bewust. De algoritmen – de computerlogica achter het systeem – laten u op Facebook vooral dingen zien die hevige emoties oproepen, bij voorkeur boosheid en verontwaardiging. Dat garandeert immers dat mensen zelf gaan reageren, waardoor Facebook meer acties en dus meer reclame-inkomsten genereert.
Op Twitter worden soortgelijke mechanismen gebruikt. U wordt er enerzijds geconfronteerd met veel mensen die dezelfde mening hebben, om u het gevoel te geven dat u met die mening helemaal juist zit. Anderzijds krijgt u ook mensen met een andere mening te zien, zodat u ook iemand heeft om zich tegen af te zetten. Zo ontstaan bubbels van gelijkgezinden die andersgezinden als de vijand gaan zien.
Daar wordt overigens gretig op ingespeeld door beide uitersten van het politiek spectrum. Rechts gebruikt vooral ‘trollen’, anonieme of zelfs fictieve accounts die mensen met een andere mening agressief aanvallen. Links hanteert dan weer vooral een zelf uitgeroepen morele superioriteit om mensen te verwijten dat ze foute en onaanvaardbare meningen te verkopen. De doelstelling is bij beide gelijk: de ander het zwijgen opleggen en de dominantie van de eigen bubbel versterken. Ongetwijfeld spelen veel gebruikers daarin mee zonder het zelf te beseffen.
De sociale media, ooit ontstaan als een gezellige virtuele ontmoetingsruimte voor vrienden en familieleden, zijn een dijk van een probleem geworden. Ze leiden tot angst en depressie, tot haat en conflict. Tegelijk blijven ze een plek waar mensen van goede wil een praatje maken, foto’s uitwisselen of informatie delen. Is het nog mogelijk om dat laatste te redden en tegelijk de ontsporingen te bekampen? Frances Haugen meent van wel en vindt dat de Amerikaanse overheid moet ingrijpen. Hopelijk daagt ook in ons land het besef dat de zaken zwaar uit de hand lopen en de gevolgen desastreus zijn als er niet wordt bijgestuurd.